Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3290

Go to viewer chevron_right
Source
Gallica (Bibliothèque nationale de France)
Library
Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
Shelfmark
  • Latin 3290
Biblissima authority file
Date
  • XIV e siècle
Language
  • Latin
Title
  • Johannes XXII papa , Sermones.
Agent
Description
  • Contents:

    Recueil de sermons mariaux, pour l'Assomption (f. 1-24v), la nativité de la Vierge (f. 25-32 et 73-80v), l'Annonciation (f. 41-72v) et la Purification (f. 81-112) ; un cahier de sermons pour la Toussaint (f. 33-40v) s'est égaré dans ce recueil qui présente d'importantes lacunes matérielles.

    [JOHANNES XXII papa]. « Sermo domini pape in assumpsione b. Marie virginis. Transibo in locum tabernaculi admirabilis... Consuetudo est amicorum... » (1-3v) ; — [de eodem] « ... Signum magnum apparuit in celo, mulier amicta sole... Carissimi, sicut nostis, Salvator noster... — ... Explicit sermo domini pape reportatus per sue Sanctitatis servum fratrem Raymundum [de Lados], procuratorem ordinis Fratrum Minorum » (cette formule se retrouve à la fin de bon nombre de sermons de ce ms.) (4-7) ; — [de eodem] « ... Audivi orationem tuam et vidi lacrimam tuam... Carissimi, sicut recitatur in legenda hodierne festivitatis... » (7v-10v) ; — [de eodem] « ... Mulier gratiosa inveniet gloriam... Carissimi, sicut scitis, hodie solennizat... » (11-13) ; — [de eodem] « ... Que est ista que ascendit de deserto... Carissimi, si quis videret unum hominem... » (13v-16) ; — [de eodem] « ... Cupio dissolvi, et esse cum Christo... Sicut dicit Bernardus in quodam sermone, tempus... » (16v-19v) ; — [de eodem] « ... Tenuisti manum dextere mee... Carissimi, si aliquis homo viator cecidisset... — ... Vide quomodo peccata inficiunt animam, quomodo Deum offendunt, et angelos et sanctos, quomodo perdunt merita nostra et perducunt/ad eternam/... » incomplet par suite de lacune matérielle (20-24v) ; — [Sermo in nativitate b. Mariae], incomplet du début : « ... que omnia apostoli et evangeliste ignorabant... — ... et ideo merito appellatur lux. Rogabimus ergo etc... » (25) ; — « Sermo domini pape in nativitate b. Marie virginis reportatus. Sicut lilium inter spinas... Carissimi, Bernardus in quodam sermone loquens de Virgine dicit sic : fecunde virginitatis... » (25v-29) ; — [de eodem] « ... Laudent eam in portis opera sua... Carissimi, hodie sancta mater Ecclesia solennizat... », suivi de deux citations de s. Bernard (29-32v) ; — [Sermo in festo Omnium sanctorum] incomplet du début, par suite de lacune matérielle : « ... Sancti sic fuerunt strenui quod vicerunt omnes... — ... ut pervenire possimus ad illam salvationem ad quam ipsi pervenerunt ; quod nobis concedat etc... » (33-36) ; — « Sermo domini pape in festo Omnium sanctorum. Videte quia modicum laboravi... Carissimi, si aliqui essent in aliqua patria defectuosa... » (36v-40) ; — [de eodem], début seul « ... Omnis populus post victoriam venit ad Jerusalem... Bernardus in sermone presentis diei dicit : Celebris est ... — ... et tandem concludit : Hec autem/operatur imus/ ... » (40v) ; — [Sermo in annuntiatione b. Mariae] incomplet du début : « ... que sunt neccessaria ad hoc quod aliquis sit bonus arbiter... — ... dignetur nobis tribuere beneficia et gaudia eterna ; quod nobis concedat Dei Filius qui cum Patre... » (41-43) ; — « Item sermo in annuntiatione b. Marie. Flumen Dei repletum est aquis... Carissimi, sicut scitis, hodie sancta mater Ecclesia solennizat... » (43-47) ; — [de eodem] « ... Lauda et letare, filia Syon... In verbis ultimo propositis tanguntur duo... » (47-51v) ; — [de eodem] « ... Magnificate Dominum mecum... Carissimi, secundum quod videmus ad sensum... » (52-55v) ; — [de eodem] « ... Ecce virgo concipiet... Carissimi, divina providencia aliquos actus... » (55v-60) ; — [de eodem] « ... Verbum caro factum est... Beatus Bernardus dicit quod abissus impenetrabilis est misterium divine Incarnacionis... » (60-63) ; — [de eodem] « ... Ego Dominus humiliavi lignum sublime... Carissimi, videmus experimentaliter... — ... dicens quod invisibilia Dei per ea que facta sunt /intellecta/ ... », incomplet par suite de lacune matérielle (63-64v) ; — [de eodem] « ... [D]eus autem rex noster ante secula... [Carissimi], sicut scitis, hodie sancta [mater Ecclesia]... » (65-70v) ; — [de eodem] « ... Psallite Domino qui habitat in Syon... Carissimi, nos videmus ad sensum quod, cum alicui absenti... — ... cum vellet gradum suum usurpare ; iterum, quia /venit ad/ ... », incomplet (70v-72v) ; — « Sermo in nativitate b. Marie. Fons ascendebat de terra... Carissimi, ortum dignissimum matris Dei... » (73-76) ; — [de eodem] « ... Venit lumen tuum Jerusalem... Ad insinuandam et commendandam excellenciam ortus b. Mariae » (76-77v) ; — [de eodem] « ... Lex Domini immaculata... Si aliqua patria non haberet legem... » (E. Pásztor, dans Bull. Arch. paleogr. ital ., N. S. II (1956-1957), Parte II, 282-284) (78-78v) ; — [de eodem] « ... Lux orta est justo... Carissimi, propheta David in spiritu prophetico... — ... set scitis quare non sentimus onera/peccatorum/ ... », incomplet (79-80v) ; — « Sermo domini pape in purificatione b. Marie. Veni ut docerem te... Carissimi, hodie sancta mater Ecclesia agit... » (éd. partielle, dans E. Pásztor, art. cit ., 284-289) (81-85v) ; — [de eodem] « ... Ecce Dominus Deus noster, expectavimus eum... Videmus quod quando aliqua communitas... » (86-89v) ; — [de eodem] « ... Postquam impleti sunt dies purgationis Marie... Secundum quod dicit Augustinus... » (89v-93) ; — [de eodem] « ... In vita sua vidit et letatus est in illo... Sicut refert ystoria evangelii nunc lecti, promissum erat Symeoni... » (93-94v) ; — [de eodem] « ... Ecce Dominus Deus noster iste ; expectavimus eum... Carissimi, sicut scitis, tria consueverunt... » (95-99v) ; — [de eodem] « ... Cum autem apparuerit benignitas... Carissimi, istis diebus sacratissimis... » (100-104) ; — [de eodem] « ... Suscepit Israel puerum suum... Carissimi, sicut sapiens dicit, desiderium suum... » (104-108v) ; — [de eodem] « ... Columba venit ad Noe portans ramum olive... Carissimi, sicut dicit Dyonisius, De div. verbis c. 7, divinitatis lex... — ... dicitur Act. iiij. Hanc salutem nobis concedat qui sine fine vivit et regnat. Amen » (E. Pásztor, dans Bull. Ist. Stor. Ital ., LXX (1958), 417-424) (108v-112).

    Sur ce manuscrit, cf. Baluze, Vitae pap. Avenion ., éd. Mollat, II (1927), 177-178 et n. ; N. Valois, dans Hist. litt ., XXXIV (1914), 537-548 ; E. Pásztor, dans Bull. Arch. paleogr. ital ., N. S. II (1956-1957), Parte II, 265-289 (éd. d'extraits).

    F. 63-64v. (éd. M. Dykmans, Jean XXII. Sermons sur la vision béatifique , Rome, 1973, 153-159 et pl. IV) ; cf. Id. , dans Rev. d'hist. ecclés. , LXVI (1971), 401-417.

    Ajouter Corrections marginales et annotations de la main de Jean XXII ; cf. ms. Latin 1909 et add . du ms. Latin 3381A ; cf. op. cit. , 23, 31 et 82 et art. cit .

    Pour le titre calligraphié au XVII e s. du f. II, cf. add . du ms. Latin 2897.

    Physical Description:

    Écriture cursive de type méridional. — Pieds-de-mouche. Titres soulignés de rouge. — Corrections marginales. Au f. 18v note marginale. « Hic deficit in exemplare. » — Réclames à chaque cahier. Nombreuses lacunes : il manque un ou plusieurs cahiers de 8 ff. : 1° avant le f. 1 ; 2° entre les ff. 24 et 25 ; 3° entre les ff. 32 et 41 ; 4° entre les ff. 64 et 65 ; 5° entre les ff. 72 et 73 ; 6° entre les ff. 80 et 81 ; d'autre part, le cahier qui comprend les ff. 33 à 40, quoique de la même main que le reste, provient certainement d'un autre manuscrit ; les cahiers qui comprennent les ff. 25-32 et 73-80 et contiennent tous deux des sermons pour la nativité de la Vierge, sont séparés. — La numérotation des sermons (de 1 à 27) remonte au XVII e s. — Le f. I est blanc, sur le f. de garde II, titre du XVII e s. (cité par Baluze en 1693) : « Sermones Joannis Papae XXII, ut creditur habiti in festis divae Marie et per F. Raymundum, procuratorem ordinis Minorum Suae Sanctitatis servum reportati ». Ce titre est d'une main que l'on retrouve dans plusieurs manuscrits ayant appartenu à la Bibliothèque des Célestins de Saint-Pierre de Luxembourg à Avignon ; cf. les mss. Latin 2495, 3445, 3608, 3649 et aussi les mss. Latin 3476, 3546B, 3546C, et 3609 dont les ex-libris ont disparu. — Il pourrait s'agir de l'exemplaire qui figurait sous la cote CIIII dans la bibliothèque de Grégoire XI (n° 1265 de l'inventaire de 1375) ; cf. Ehrle, Hist. bibl. Rom. Pontif ., I, 530 n. 310. Au f. de garde II, anc. cote « 4 » qui serait celle de la bibliothèque de Naudé ; cf. A. Pelzer, Addenda... ad Fr. Ehrle, Hist. bibl. Rom. Pontif ., 1947, 154. Parchemin. II — 112 ff. + 1 f. blanc à 2 colonnes. 290 × 220 mm. (sauf le cahier ff. 33-40, 285 × 205 mm.) Reliure XVII e s. veau fauve, estampée à froid, motif central : couronne de lauriers, semblable à celle des mss. Latin 3445, 3649 (Célestins d'Avignon), 3476, 3546B, 3546C et 3609. Reliure du XVII e s. en veau fauve estampé à froid, motif central, couronne de laurier, que l'on retrouve sur plusieurs manuscrits ayant appartenu au cardinal Giovanni Francesco Guidi di Bagno (1578-1641) ; cf. ms. Moreau, 849, f. 153 ; Fr. Dolbeau, dans Revue d'histoire des textes , IX (1979), 212, n. 5 et mss. Latin *3445, *3476, *3546B, *3546C, *3609, *3621, *3633, *3649 et les reliures à couronne de laurier dorée, mss. Latin 3197A et 3555.
    Incipit du lemme biblique

    Audivi orationem tuam et elegi locum ... (II Par. VII, 12).

    Incipit

    Carissimi, sicut recitatur in legenda hodiernae festivitatis...

    f. 7v

    Incipit du lemme biblique

    Columba venit ad Noe portans ramum olivae ... (Gen. VIII, 11)

    Incipit

    Carissimi, sicut dicit Dyonisius De Divinis verbis cap. 7, divinitatis lex immobilis hoc habet...

    f. 108v

    Incipit du lemme biblique

    Cum autem apparuit benignitas et humanitas Salvatoris ... (Tit. III, 4-5)

    Incipit

    Carissimi, istis diebus sacratissimis audivimus quod fecit mentionem...

    f. 100

    Incipit du lemme biblique

    Cupio dissolvi, et esse cum Christo ... (cf. Phil. I, 23)

    Incipit

    Sicut dicit Bernardus in quodam sermone : Tempus loquendi est omni carne...

    f. 16v

    Incipit du lemme biblique

    Deus autem rex noster ante saecula ... (Ps. LXXIII, 12).

    Incipit

    Carissimi, sicut scitis, hodie sancta mater Ecclesia...

    f. 65

    Incipit du lemme biblique

    Ecce Dominus Deus noster iste ... (Is. XXV, 9).

    Incipit

    Carissimi, sicut scitis, tria consueverunt praesentiam alicujus...

    f. 95

    Incipit

    Videmus quod quando aliqua communitas diu desideravit...

    f. 86

    Incipit du lemme biblique

    Ecce virgo concipiet ... (Is. VII, 14).

    Incipit

    Carissimi, divina providentia aliquos actus et aliqua opera magna et mirifica...

    f. 55v

    Incipit du lemme biblique

    Ego Dominus humiliavi lignum sublime ... (Ez. XVII, 24).

    Incipit

    Carissimi, videmus experimentaliter et ad sensum quod si aliquis faceret...

    f. 63

    Incipit du lemme biblique

    Flumen Dei repletum est aquis ... (Ps. LXIV, 10)

    Incipit

    Ad ortum solis oportet adorare ... (Sap. XVI, 28)

    f. 43

    Incipit du lemme biblique

    Fons ascendebat de terra irrigans ... (Gen. II, 6).

    Incipit

    Carissimi, hortum dignissimum matris Dei enarrare non sufficiunt...

    f. 73

    Incipit du lemme biblique

    In vita sua vidit et laetatus est in illo ... (Eccli. XXX, 5).

    Incipit

    Sicut refert historia evangelii nunc lecti, promissum erat Simeoni...

    f. 93

    Incipit du lemme biblique

    Lauda et laetare, filia Sion ... (Zach. II, 10).

    Incipit

    In verbis ultimo propositis ??? anguntur duo, primo quomodo debemus...

    f. 47

    Incipit du lemme biblique

    Laudent eam in portis opera sua ... (Prov. XXXI, 31)

    Incipit

    Carissimi, hodie sancta mater Ecclesia sollemnizat de nativitate Dominae nostrae...

    f. 29

    Incipit du lemme biblique

    Lex Domini immaculata ... (Ps. XVIII, 8)

    Incipit

    Si aliqua patria non haberet legem, vel lex quam haberet esset nimis dura...

    f. 78

    Incipit du lemme biblique

    Lux orta est justo ... (Ps. XCVI, 11).

    Incipit

    Carissimi, propheta David in spiritu prophetico videns...

    f. 79

    Incipit du lemme biblique

    Magnificate Dominum mecum ... (Ps. XXXIII, 4)

    Incipit

    Carissimi, secundum quod videmus ad sensum, quando aliquis accepit...

    f. 52

    Incipit du lemme biblique

    Mulier gratiosa inveniet gloriam ... (Prov. XI, 16).

    Incipit

    Carissimi, sicut scitis, hodie sollemnizat sancta mater Ecclesia...

    f. 11

    Incipit du lemme biblique

    Omnis populus post victoriam venit ... (Judith XVI, 22)

    Incipit

    Bernardus in sermone praesentis diei dicit : Celebris est nobis...

    f. 40v

    Incipit du lemme biblique

    Postquam impleti sunt dies purgationis ... (Lc. II, 22).

    Incipit

    Secundum quod dicit Augustinus quarto libro...

    f. 89v

    Incipit du lemme biblique

    Psallite Domino qui habitat in Sion ... (Ps. IX, 12)

    Incipit

    Carissimi, nos videmus ad sensum quod, cum alicui absenti...

    f. 70v

    Incipit du lemme biblique

    Quae est ista quae ascendit de deserto ... (Cant. VIII, 5).

    Incipit

    Carissimi, si quis videret unum hominem excelsum montem...

    f. 13v

    Incipit du lemme biblique

    Sicut lilium inter spinas ... (Cant. II, 2).

    Incipit

    Carissimi, Bernardus in quodam sermone loquens de Virgine...

    f. 25v

    Incipit du lemme biblique

    Signum magnum apparuit in caelo ... (Apoc. XII, 1).

    Incipit

    Carissimi, sicut nostis, Salvator noster cum fuisset pendens i ??? cruce...

    f. 4

    Incipit du lemme biblique

    Suscepit Israel puerum suum ... (Lc. I, 54)

    Incipit

    Carissimi, sicut Sapiens dicit, desiderium suum justis datur...

    f. 104

    Incipit du lemme biblique

    Tenuisti manum dexteram meam ... (Ps. LXXII, 24).

    Incipit

    Carissimi, si aliquis homo viator cecidisset in lutum sive foveam...

    f. 20

    Incipit du lemme biblique

    Transibo in locum tabernaculi ... (Ps. XLI, 5).

    Incipit

    Consuetudo est amicorum quod si aliquis ipsorum vocatur...

    f. 1

    Incipit du lemme biblique

    Veni ut docerem te ... (Dan. X, 14)

    Incipit

    Carissimi, hodie sancta mater Ecclesia agit diem festum et sollemniter recolit...

    f. 81

    Incipit du lemme biblique

    Venit lumen tuum Jerusalem ... (Is. LX, 1).

    Incipit

    Ad insinuendam et commendandam excellentiam ortus beatae Mariae...

    f. 76

    Incipit du lemme biblique

    Verbum caro factum est ... (Joh. I, 14).

    Incipit

    Beatus Bernardus dicit quod abyssus impenetrabilis est...

    f. 60

    Incipit du lemme biblique

    Videte oculis vestris quia modicum laboravi ... (Eccl. LI, 35).

    Incipit

    Carissimi, si aliqui essent in aliqua patria defectuosa et sterili...

    f. 36v

    AVIGNON (Vaucluse). Abbaye Saint-Pierre de Luxembourg (Célestins) • Papes. Librairie pontificale. Possesseur
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) • Sentences et extraits
    Écriture • méridionale (XIV e s.)
    GREGORIUS XI, papa (Petrus Rogerii) • Possesseur
    GUIDI DI BAGNO (Giovanni Francesco), card. • Possesseur
    JOHANNES XXII, papa • Notes marginales autographes
    JOHANNES XXII, papa • Sermones in festo Omnium sanctorum
    JOHANNES XXII, papa • Sermones mariales
    MAZARIN (Jules, card.) • Possesseur
    NAUDE (Gabriel) • Possesseur
    RAIMUNDUS DE LADOS, O.F.M. • Compilator : JOHANNES XXII papa, Sermones
    Réclames prouvant la perte d'un ou de plusieurs cahiers • « ad eternam »
    Réclames prouvant la perte d'un ou de plusieurs cahiers • « intellecta »
    Réclames prouvant la perte d'un ou de plusieurs cahiers • « peccatorum »
    Réclames prouvant la perte d'un ou de plusieurs cahiers • « venit ad »
    RELIURE • Reliures XVII e s.
    RELIURE • Reliure Veau brun ou fauve
    RELIURE • Reliures à décor estampé à froid Motif central : couronne de lauriers
    Titres • Pages de titre ajoutées au XVII e s. d'une main que l'on trouve sur plusieurs manuscrits ayant appartenu au cardinal Giovanni Francesco Guidi di Bagno
Rights
  • Bibliothèque nationale de France. Département des manuscrits
License
Digitisation
Manifest URL
Related
Biblissima portal
Library logo