Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3724

Go to viewer chevron_right
Source
Gallica (Bibliothèque nationale de France)
Library
Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
Shelfmark
  • Latin 3724
Biblissima authority file
Language
  • Latin
Title
  • Miscellanea de poenitentia.
Agent
Description
  • Contents:

    F. 1-58v. (éd. J. F. Milon, Le Poenitentiarius de Guillaume de Gislarville, thèse de 3e cycle, Caen, 1973, d'après cet unique ms.).


    F. 1-58v GUILLELMUS DE GISLARVILLA. « Incipit Penitenciarius magistri Willelmi de Gislarvilla. Primo de sciencia discernendi inter lepram et le[pram]. Quia statutum est quod sacerdotes sciant canones penitentiales ut D. XXXVIII, Nulli, Que ipsis, nostrorum est propositum eos in unum libellum redigere ad eruditionem minorum ut eis condignas pro peccatis penitencias penitentibus injungere. Beato Petro dictum est a Domino : Tu es Petrus... — ... asperitatis onus » ; cf. B. Hauréau, dans Hist. litt., XXXII (1896), 466 ; à la suite : « et vinum comparativum vel supellativum non positivum bibentibus » ;

    F. 58v-62v Casus juridiques et moraux, avec renvois au texte du Pénitentiel et vers mnémoniques : « Magnum scelus est res pauperum prestare divitibus... », avec renvoi au f. 12 (58v) ; « Quid dicemus de mobilibus Judeorum... », avec renvoi au f. 12 (58v-59) ; « Coram suo sacerdote qui habet curam... », avec renvoi au f. 13v (59) ; « Confessio debet esse |amara contra delectationem... », avec renvoi au f. 14v (59-59v) ; « Quis, quid, ubi, per quos, quociens, cur, quomodo, quando|| » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 16100 ; Proverbia, n° 25429a ; « Pauci sunt qui totam agant penitentiam... », avec renvoi au f. 19v ; « Quid faciet sacerdos de parrochiano qui mutus est... », avec renvoi au f. 20 (59v) ; « Quidam filium necessitate famis occidit et carnes comedit, post uxorem interfecit... », avec renvoi au f. 28v (59v-60) ; « De advocatis sciendum est quod si scientes causam foveant injustam... » ; « Curritur cum fure cum quis precipit... », « Subcumbit ratio, vincit caro, vincitur ipse||... » ; « De cupiditate beneficiorum. Plures dignitates in una ecclesia vel in diversis uni persone quantumlibet exercitate non debent committi... » (60-60v) ; « Tullius in Officiis : Nullum vicium tetrius est quam avaricia in principibus... » (61) ; « Prelati Ecclesie oblationes recipiunt ut pro eis intercedant ad Dominum... » (61-61v) ; « Queritur utrum tale juramentum sit symoniacum : quidam juravit episcopo... » ; « Fraudem faciunt clerici quicumque qui pro persona adquirenda vel non amittenda eunt ad matutinas... » (61v) ; « De magistris scolarum qui redditus habent assignatos... » (61v-62) ; « Unde quidam prelati remittentes sacerdotibus et clericis negligencias... — ... ad Dominum fundant preces supra de symonia ibi : accedentes (cf. f. 35v) et ibi : prelati ecclesie (cf. f. 61) » (62).

    F. 62-62v Sentences, vers mnémoniques : « Argento nitido luteam si texeris ollam||... », 2 vers ; « Hyemps fuit a tempore Ade usque ad Moysem... » ; « Sompnus : bonorum. Contemplacio quies temporalium... » ; « Hostia preclara cordis mactatur in ara||... », 2 vers ; cf. Walther, Initia carminum, n° 8484 ; « Illius es heres feodi cui firmiter heres|| », ... (62) ; « Ultio sufficiens est ulcici potuisse||... » [HILDEBERTUS CENOMANENSIS] (Walther, Proverbia, n° 32099) ; « Reddit corda rea multorum stulta corea|| » ; « Maxima virtutum paciencia pugnat... » ; « Livor, amor, doctrina, cibus, miracula, cure||... », 2 vers ; « Dives divicias non congregat absque labore||... », 2 vers (Walther, Proverbia, n° 6059, var.) ; « Aspera vox ite set vox est blanda venite||... » ; cf. Walther, Proverbia, n° 1559, var. ; « Manuum expansio : anxietatem ; in Trenis : Expandit Syon manus suas... (Thren. I, 17)... » ; « Versus : Anxius expandit, aperit largus, simulator complicat||... », 2 vers ; « Est flos sine spe fructus : flos seculi : Exicatum est fenum... (Is. XL, 7) » ; « ... mutuatur : ab homine argentum vel aurum... » ; « Libera me a preteritis ne redeant... » ; « .VII. sunt artes liberales que liberant a penis inferni : gramatica docet recte scribere... — ... qui affectat spiritualia, unde, nostra conversatio est in celis... (Phil. III, 20) » (62v). — Addition contemporaine.


    F. 63-86 Eccli. XIV, 25-LI, incomplet du début.

    F. 86-90 « De satisfactione pro peccatis. Cor contritum et humiliatum... (Ps. L, 19). Versus : Spes venie, cor contritum, confessio culpe||... — ... imago Dei in nobis viciatur ». Texte sur la Pénitence composé pour la plus grande partie du poème « Poeniteas cito » édité sous le nom de Pierre de Blois (P.L., CCVII, 1154-1156), attribué aussi à Jean de Garlande, cf. Walther, Initia carminum, n° 13564, incomplet du début et de la fin, accompagné de citations bibliques, de gloses et de deux vers : « Nocte dieque suum portare in pectore testem||... » ; cf. Walther, Proverbia, n° 17057.

    F. 90-90v « Quare confitendum sit ? Ostendit Eccli. XXXVIII, [15] : Qui delinquit adversus eum qui fecit eum incidit in manus medici... — ... per confessionem... ».

    F. 90v Décret de Gratien, extrait sur la pénitence : « Qualiscumque enim sacerdos sit que sancta sunt coimquinari [sic] non possunt... — ... in omni sacerdote corpus Christi est perfectum. causa XVa, q. VIIIa, l. ultima » (Decret. c. 5, C. XV, q. 8). — Recettes. « Marrulum album, pedem caballi, urticam... » ; « Aliter : Accipe ordeum et pone in ollam... » ; « Accipe pedem equi et si volueris appone ysopum... » ; « Ad tussim expellendam radicem... » ; « Ad ventrem solvendum radicem folgerole que crescit in quercu bulli... — ... et bibe ». Addition du XIIIe s.

    F. 91v Recettes en français : « Et por fere poison de Walles esprovée prenés hergremoigne... Por fere la poudre blanche por plaie prennés plain poing de coumin... — ... et l'asteles » (P. Meyer, dans Bulletin de la Société des anciens textes français, XXXII (1906), 45-46). — Addition du XIVe s.

    Physical Description:

    Ms. en deux parties contemporaines.
    Au f. 1, ex-libris de l'abbaye de Notre-Dame de Bonport (diocèse d'Évreux, Eure) : « Iste liber est de abbatia Bonipor[tus] » (XVe s.) ; autre ex-libris de la même abbaye au f. 92v ; cf. E. Deville, dans Rev. des bibl., XVIII (1908), 280-281. Au f. 92, début de supplique : « Au duc nostre sire suplient humlement lez religieux de Bonport co[mme] il ayent esté de lonc temps en saisine de tel chose et l'ayent de fondement royal » (XIVe s.) et acte à demi effacé : « Officialis Trecorensis (Tréguier, Côtes-du-Nord), cappellano de Belvel et omnibus aliis juratis nostris... mandamus vobis catinus citetis Ivonem... Hernotti... » (XVe s.).Parchemin. Réglure à la mine de plomb. 92 ff. précédés et suivis d'1 f. de garde parchemin. 170 × 125 mm. Reliure XVIIIe s. maroquin rouge aux armes et chiffre royaux. Titre doré au dos : « POENIT.TIARIUS ».

    Custodial History:

    A fait partie de la bibliothèque de Colbert.


    Accipe hordeum et pone in ollam recentem ita quod olla sit semiplena...

    f. 90v

    Accipe pedem equi et si volueris appone hysopum et apium et brueriae summitatem...

    f. 90v

    Ad tussim expellendam, radicem pedis equi exsicca ad solem...

    f. 90v

    Ad ventrem solvendum, radicem folgerolae quae crescit in quercu bulli...

    f. 90v

    Anxius expandit, aperit largus, simulator complicat ac operans tollit...

    f. 62v

    Argento nitido luteam si texeris ollam // Non tamen idcirco...

    f. 62

    Aspera vox : ite, sed vox est blanda : venite//...

    f. 62v

    Beato Petro dictum est a Domino : Tu es Petrus... (Mt. XVI, 18)...

    f. 1

    Confessio debet esse amara contra delectationem, verecunda contra impudentiam...

    f. 59

    Incipit du lemme biblique

    Cor contritum et humiliatum... (Ps. L, 19)

    Incipit

    Spes veniae, cor contritum, confessio culpae...

    f. 86

    Coram suo sacerdote qui habet curam suae animae...

    f. 59

    Curritur cum fure cum quis praecipit, cum...

    f. 60

    De advocatis sciendum est quod si scientes causam foveant injustam...

    f. 60

    De magistris scholarum qui redditus habent adsignatos ad legendum, dicendum est quod in propria persona...

    f. 61v

    Dives divitias non congregat absque labore //...

    f. 62v

    Est flos sine spe fructus : flos saeculi : Exsiccatum... (Is. XL, 7)...

    f. 62v

    Fraudem faciunt clerici quicumque qui pro persona adquirenda vel non amittenda...

    f. 61v

    Hiems fuit a tempore Adae usque ad Moysem...

    f. 62

    Hostia praeclara cordis mactatur in ara // Plus quam Deo cara...

    f. 62

    Illius es heres feodi cui firmiter heres//...

    f. 62

    Libera me a praeteritis ne redeant, a praesentibus ne noceant, a futuris ne veniant...

    f. 62v

    Livor, amor, doctrina, cibus, miracula, curae//...

    f. 62v

    Magnum scelus est res pauperum praestare divitibus...

    f. 58v

    Manuum expansio : anxietatem ; in Threnis (I, 17) : Expandit Sion...

    f. 62v

    Marrulum [sic pro Marrubium] album, pedem caballi, urticam...

    f. 90v

    Maxima virtutum patientia pugnat inermis...

    f. 62v

    Nocte dieque suum portare in pectore testem...

    f. 90

    Nullum vitium taetrius est quam avaritia in principibus...

    f. 61

    Pauci sunt qui totam agant paenitentiam in caritate...

    f. 59v

    Plures dignitates in una ecclesia vel in diversis uni personae quantumlibet exercitatae...

    f. 60

    POR FERE LA POUDRE BLANCHE POR PLAIE...

    f. 91v

    POR FERE POISON DE WALLES ESPROVEE PRENES HERGREMOIGNE...

    f. 91v

    Praelati Ecclesiae oblationes recipiunt ut pro eis intercedant, sed si sunt in mortali peccato...

    f. 61

    Qualiscumque enim sacerdos sit, quae sancta sunt coinquinari non possunt...

    f. 90v

    Quare confitendum sit, ostendit Ecclesiasticus XXXVIII (15) : Qui delinquit adversus eum... Cum ergo peccator incidat...

    f. 90

    Quia statutum est quod sacerdotes sciant canones paenitentiales...

    f. 1

    Quid dicemus de mobilibus Judaeorum, latronum, raptorum, feneratorum ?...

    f. 58v

    Quid faciet sacerdos de parochiano qui mutus est ? Non habet oris confessionem...

    f. 59v

    Quidam filium necessitate famis occidit et carnes comedit, post uxorem interfecit...

    f. 59v

    Quis, quid, ubi, per quos, quotiens, cur, quomodo, quando // Peccasti, dices...

    f. 59v

    Reddit corda rea multorum stulta chorea //...

    f. 62v

    Septem sunt artes liberales quae liberant a poenis inferni. Grammatica docet...

    f. 62v

    Somnus : bonorum. Contemplatio, quies temporalium...

    f. 62

    Succumbit ratio, vincit caro, vincitur ipse // Custos...

    f. 60

    Ultio sufficiens est ulcisci potuisse //...

    f. 62v

    Unde quidam praelati remittentes sacerdotibus et clericis neglegentias et omissiones...

    f. 62

    Utrum tale juramentum sit simoniacum : quidam juravit episcopo...

    f. 61v

    BIBLIA SACRA • Vetus Testamentum Ecclesiasticus (excerpta)
    BONPORT (abbaye de), dioc. d'Évreux • Possesseur
    CICERO (Marcus Tullius Cicero) • Extraits à lui attribués par les mss.
    COLBERT (Jean-Baptiste) • Possesseur
    Confession • Versus
    Français • Textes
    GRATIANUS • Decretum (excerpta)
    GUILLELMUS DE GISLARVILLA • Paenitentiarius
    HILDEBERTUS CENOMANENSIS ep. • Extrait
    Pénitence • Summa metrica de paenitentia. Commentarii
    Pénitence (sacrement) • Recueil de cas juridiques et moraux
    Pénitence (sacrement) • Notes, extraits, fragments ou sentences
    Recettes diverses
    Recettes diverses • en français
    RELIURE • Reliures XVIIIe s. aux armes et chiffre royaux
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    SUMMA METRICA DE PAENITENTIA • Commentarii : De Satisfactione pro peccatis
    TREGUIER (Côtes-du-Nord). Official • Acte (XVe s.)
    Vers anonymes latins • Recueils
    Vers anonymes latins • Divers
Rights
  • Bibliothèque nationale de France. Département des manuscrits
License
Digitisation
Manifest URL
Related
Biblissima portal
Library logo