Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3793

Go to viewer chevron_right
Source
Gallica (Bibliothèque nationale de France)
Library
Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
Shelfmark
  • Latin 3793
Biblissima authority file
Date
  • XI e siècle (première moitié)
Language
  • Latin
Title
  • Lectionarium officii
Agent
  • Role
    • Former owner
    Original form
    • établissement séculier de Sisteron
  • Preferred form
    • Jean-Baptiste Colbert (1619-1683)
    Role
    • Former owner
    Original form
    • Jean-Baptiste Colbert
    Other form
    • Colbert, Jean-Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, Jean Baptiste (1619-1683)
    • Colbert (J.-B.)
    • Colbert
    • J.-B. Colbert
    • J.B. Colbert
    • Colbert, Jean-Baptiste
    • Abbaye Saint-Martin-des-Champs
    • Colbert (Jean-Baptiste)
    • Jean Bapstiste Colbert
    • COLBERT, Jean-Baptiste
    • Colbert , Jean Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, Jean Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, Jean-Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, J.-B.
    • Jean-Baptiste Colbert,
    • Jean-Baptiste Colbert (1619-1683)
    •  Jean-Baptiste Colbert
    • Jean Bapstiste Colbert (1619-1683)
    • Colbert, Jean Baptiste (1619-1683). Ancien possesseur
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
Description
  • Contents:

    Par suite d’une erreur de reliure, il faut rétablir : f. 1-169, 171-198, 170, 199-249.

    F. 1-249 : Homéliaire pour les fêtes et les saints, allant de Noël à s. André, avec de nombreuses lacunes, en particulier entre la Purification de la Vierge et s. Jean-Baptiste. Quelques homélies sont tirées du vieil homéliaire romain (= A.F.). Pour les incipit et la bibliographie, voir Grégoire, Homéliaires liturgiques, p. 127-188 et Codices hagiographici, I, p. 305-326.

    F. 1r : Origenes (ps.), Homilia I in Matthaeum (incomplet du début par suite d'une lacune matérielle), inc. « […nobiscum Deus] amplius magisque pro nobis… », expl. « …ad consumationem seculi » (P.L. 95, 1167 A-B ; E. Benz - E. Klostermann, Origenes Werke, XII, dans G.C.S., XLI/1, Leipzig, 1941, 245 ; fin de P.D., I, 15, 1).
    F. 1r-2v : Excerptum de Isaia propheta, inc. « Lege in die natalis Domini. Primo tempore alleviata est terra Zabulon… », expl. « …manus eius extenta » (Is 9,1-10,4).
    F. 2v-4r : Excerptum de Isaia propheta, inc. « Consolamini, consolamini popule meus… », expl. « … dextera iusti mei » (Is 40,1-41,10).
    F. 4v-6r : Excerptum de Isaia propheta, inc. « Consurge consurge induere… », expl. « …qui non audierunt contemplati sunt » (Is 52,1-15).
    F. 6r-9v : Incipit homelia sancti Augustini. Lectio IIII, inc. « Audistis, fratres karissimi, quemadmodum… », expl. « …sed reformationis Domini nostri Iesu Christi, qui cum patre… » (A.F., I, 2a, avec var. incipit).
    F. 9v-11v : Item unde supra, inc. « Audiat in presenti dilectio vestra fratres karissimi… », expl. « …quem magi adoraverunt in terris » (s. Caillau I, 6 ; A.F., I, 2b, avec var. incipit).
    F. 11v-13r : [Petrus Chrysologus, Sermo 148], inc. « Hodie, fratres karissimi, hesternum debemus redibere sermonem… », expl. « …qui potestate regnabat » (CPL 227 ; éd. A. Olivar, 1975, CCSL 24B, p. 917-921). A.F., I, 2c, incomplet.
    F. 13r-v : Item unde supra [Petrus Chrysologus, Sermo 148], inc. « Hinc est fratres, hinc est quod… », expl. « …nichil reliquit » (CPL 227 ; éd. A. Olivar, 1975, CCSL 24B, p.).
    F. 13v-14v : inc. « Fratres karissimi, non parva de filio Dei… », expl. « … angelo est benedicta » (incipit identique à Quoduultdeus, Sermo 10, éd. R. Braun, 1976, CCSL 60 ; CPL 410 ; apocryphe de s. Augustin, s. Caillau I, 9 ; A.F., I, 2d).
    F. 14v-17r : inc. « Predicamus hodie natum de virgine salvatorem… », expl. « …ut faceret coheredes Christus Dominus noster… » (apocryphe de s. Augustin, s. app. 121, avec var. ; A.F., I, 2e).
    F. 17r : Lectio sancti Evangelii secundum Lucam, inc. « In illo tempore : Exiit edictum a Cesare… in suam civitatem. Et reliqua » (Lc 2,1-3).
    F. 17r-18v : Homelia lectionis eiusdem habita ad populum in basilica beate Mariae die Natalis Domini, inc. « Quia largiente Domino missarum sollemnia… », expl. « … propter te factus est Deus homo » (CPL 1711 ; Gregorius I, Homilia 8, éd. E. Étaix, 1999, CCSL 141).
    F. 18v : Lectio sancti Evangelii secundum Lucam, inc. « In illo tempore : Pastores loquebantur… infantem positum in presepio » (Lc 2, 15-16).
    F. 18v-23v : [Homelia], inc. « Nato in Bethleem Domino salvatore… », expl. « …glorificemus et laudemus ipsum Deum ac Dominum… » (CPL 1367 ; Beda Venerabilis, Homilia I,7, éd. D. Hurst, 1957, CCSL 122, p. 46-51).
    F. 23v : Initium sancti evangelii secundum Iohannem, inc. « In principio erat verbum… et Deus erat verbum » (Io 1,1).
    F. 23v-29v : inc. « Neque enim frustra beatus Iohannes dilectus Domini… », expl. « …quam non habebat suscipiens » (Beda Venerabilis, Homilia I,8, éd. D. Hurst, 1957, CCSL 122, p. 52-59).
    F. 29v-31r : Lege in die sancti sancti Stephani protomartiris, inc. « In diebus autem illis crescente numero discipulorum… », expl. « …ne vivificarentur » (Act 6,1-7,19, divisé en deux leçons).
    F. 31r-34r : Item sermo in natale sancti Stephani, inc. « Hiesus filius Nave in heremo pugnabat… », expl. « …conversus ad Dominum Iesum Christum… » (A.F., I, 17 ; cf. Verbraken, Études critiques, 155 ; divisions en marge de III à VI).
    F. 34r : Lectio sancti evangelii secundum Mattheum, inc. « In illo tempore, dixit Iesus turbis Iudaeorum et principibus sacerdotum : Ecce ego mitto ad vos… », expl. « ...qui effusus est super terram » (Mt 23,34-35).
    F. 34r-41r : inc. « Narrat superior textus evangelii qualiter Dominus conflictum habens… », expl. « …a patre esse missum » (Haymo Autissiodorensis, Homilia X, P.L. 118, 64-70 ; Homéliaire d’Haymon d’Auxerre, I, 6 ; cf. Barré, Homéliaires carolingiens, 148).
    F. 41r-43v : Item sermo sancti Stephani, inc. « Fratres karissimi : Hesterna die celebravimus temporalem regis nostri natalem… », expl. « …regnum meruit possidere celorum, cooperante Domino… » (Fulgentius Ruspensis, P.L. 65, 729-732 ; A.F., I, 18).
    F. 43v-53r : Passio sancti Iohannis evangeliste, inc. « Secundam post Neronem… », expl. « …postea vero inventa est illa fovea plena… » (BHL 4320 ; Stegmüller, Rep. Biblicum, n° 221 ; CCSA II, 764-770).
    F. 53r-54v : Incipit sermo de Innocentibus, inc. « Christo igitur secundum prophetiae fidem nato in Bethleem… », expl. « …sed credulitate quaerendum est » (apocryphe de s. Augustin, s. app. 218 ; A.F., I, 29).
    F. 54v : Lectio sancti evangelii secundum Matthaeum, inc. « In illo tempore : Ecce angelus Domini apparuit… dum dicam tibi » (Mt 2,13).
    F. 54v-62v : inc. « Herent sibi divinae lectiones et frequenter… », expl. « …et iterum : Scitote quoniam Dominus sanctum tuum mirificavit » (Haymo Autissiodorensis, Homilia XII, P.L. 118, 75-82 ; Homéliaire d’Haymon d’Auxerre, I, 8 ; cf. Barré, Homéliaires carolingiens, 148).
    F. 62v : In natale sancti Trophimi. Lectio sancti evangelii secundum Lucam, « In illo tempore : Designavit Dominus et alios septuaginta duos… et locum quo erat ipse venturus » (Lc 10,1).
    F. 62v-69r : Incipit homelia lectionis eiusdem habita ad populum ad fontes Lateranenses, inc. « Dominus et salvator noster, fratres karissimi, aliquando nos sermonibus… », expl. « …que pertinent ad karitatem Dei » (CPL 1711 ; Gregorius I, Homilia I,17, éd. E. Étaix, 1999, CCSL 14).
    F. 69r-80v : Incipit actus sancti Silvestri urbis Rome episcopi (mutilé à la fin), inc. « Silvester igitur urbis Rome episcopus episcopus cum esset infantulus… », expl. « …denique cum dicerent XII a parte Christi » (BHL 7726-7727 ; B. Mombritius, Sanctuarium, 2a ed., Paris, II, 1910, p. 508, l. 23 - p. 515, l. 49 ; p. 517, ll. 15-22, avec variantes).
    F. 81r-82r : In nativitatem Domini homelia, inc. « Audite filii lucis adoptati in regnum Dei… », expl. « …agnoscimus presepe Domini nostri Iesu Christi, qui vivit… » (CPL 284 ; P.L. 38, 1015-1017).
    F. 82r-v : Incipit homelia de circumcisione Domini, inc. « Salvator noster natus de Patre sine die… », expl. « … ablueremur in spiritu » (extraits augustiniens).
    F. 82v-83v : « Si dicat aliquis : circumcisus est Christus… », expl. « …laudemus, amemus, adoremus qui... » (apocryphe de s. Augustin, s. Mai 112, §§ 2-7, extraits ; P.L.S. II, 1214-1218, passim ; cf. Orléans, Bibl. mun., ms. 341, p. 77-81).
    F. 83v-91v : Incipit vita sanctissimis Simeonis qui in columna stetit que caelebratur non[a] Kal. Ianuarii, inc. « Insignis et gloriosi Simeonis vita… », expl. « …imitare mortificationem insignem, regnante Domino… » (BHL 7956 ; éd. H. Lietzmann, Das Leben des heiligen Symeon Stylites, Leipzig, 1908, 20-78 ; cf. P. Peeters, dans Analecta Bollandiana, 61, 1943, p. 43-48).
    F. 92r-93r : Lege Aepiphania Domini in Aesaiae prophetae, inc. « Haec hereditas servorum Domini et iusticia eorum apud me… », expl. « … (Is 54,17-56,12).
    F. 93r-94r : inc. « Surge illuminare Ierusalem… », expl. « …quia isti sunt semen cui benedixit Dominus » (Is 60,1-61,9).
    F. 94r-95v : inc. « Gaudens gaudebo in Domino… », expl. « …ut faceres tibi nomen glorie » (Is 61,10-63,14).
    F. 95v-96v : Lectio IIII. Homelia beati Augustini episcopi, inc. « Intelligere possumus, fratres karissimi, quantam gratiam… », expl. « …ut nobis fluenta mundaret » (Maximus Taurinensis, CCSL 23, 44-46, s. extrav. 13a ; parmi les apocryphes de s. Augustin, s. app. 135, P.L. 39, 2011-2012).
    F. 96v-97r : inc. « Placuit illi assumere carnem… », expl. « … manifestabo ei me ipsum, cui gloria… » (extraits augustiniens ; cf. Orléans, Bibl. mun., ms. 341, p. 84-87).
    F. 97r-98r : Item de Aepiphania, inc. « Celebrata proxima die qua intemerata virginitas… », expl. « …parata celestia per Dominum nostrum… » (Leo I, Sermo 31, CCSL 138, p. 161-164).
    F. 98r-100r : Item homelia III de Epiphania Domini, inc. « Gaudete in Domino dilectissimi… », expl. « …ut promissarum beatitudinem mereamur esse consortes » (Leo I, Sermo 32, CCSL 138, p. 165-169).
    F. 100r-104r : In natale sancte Agnetis, inc. « Diem sanctum ac festum sacratissime virginis celebremus… », expl. « … nullus ambigat usque in hodiernum diem, ipso prestante… » (BHL 2159 ; apocryphe de saint Ambroise, ep . I, P.L. 17, 735-742 ; F. Jubaru, Sainte Agnès, Paris, 1907, 358-363, avec variantes).
    F. 104r-v : Passio sancti ac beatissimi Vincentii Levite et martiris Christi qui passus est Valentia civitate sub Datiano preside, die XI Kal. Februarii, inc. « Probabile satis est ad gloriam Vincentii martyris… », expl. « …iam nec spiritu prevalere… » (incomplet de la fin par suite d'une lacune matérielle, avec indication dans la marge inférieure « require in alio libro » ; Mombritius, Sanctuarium, II, 625-626, lig. 10, passim, avec variantes ; cf. BHL 8628 et 8630 ; CPL 2073a).
    F. 105r-107v : [Vita s. Praeiecti Arvernensis], inc. « …Felice cum maxima pars clerici vel populi… », expl. « … ad sepulchra martyrum destinare… » (BHL 6915 ; Acta Sanctorum, Ian. II, 634-636, §§ 11-23, avec variantes ; CPL 2133).
    F. 107v-109r : Incipit sermo beati Augustini episcopi in Purificatione sancte Marie, inc. « Hodiernus dies ad habendam spem vite eterne… », expl. « …ad nos pertinet in illo renasci, qui cum patre… » (Ps.-Augustinus, Sermo 370, P.L. 39, 1657-1659 ; cf. Verbraken, Études critiques, 152 ; CPL 285).
    F. 109r-110r : Item sermo beati Ambrosii, inc. « Et ecce homo erat in Hierusalem cui nomen Symeon (Lc 2,25). Non solum ab angelis… », expl. « …sacrum videntur numerum designare » (Ambrosius Mediolanensis, In Lucam II, 58-62, PCCSL 14, 56-57).
    F. 110r-112v : Item Augustini in eadem solepmnitate, inc. « Ait igitur, fratres karissimi, sancta et magna synodus… », expl. « … in uterum Virginis venit nasci » (centon constitué à partir d’extraits de Cyrille d’Alexandrie et de Léon I, incomplet de la fin par suite d’une lacune matérielle ; cf. Florilegium Casinense, I, 1873, p. 155-158, lig. 16, passim ; A.F., I, 50a 1 et 2 incomplet).
    F. 113r-115r : In natale sancti Iohannis Baptiste, inc. « Sancti Iohannis baptiste natale hodie prosecuturus… », expl. « …donaret esse perfectam » (compilation d’extraits de Maxime de Turin, de Pierre Chrysologe et de Bède ; cf. Homéliaire de Beaune, n° 90, décrit par R. Étaix, dans Revue des études augustiniennes, 25, 1979, p. 118).
    F. 115r-116v : Item alia eiusdem, inc. « Natale sancti Iohannis baptiste, fratres karissimi, hodie celebramus… », expl. « …perhibuit lucem, vitam et veritatem pervenire mereamur, Iesum Christum… » (compilation d’extraits de Césaire d’Arles et de Bède ; cf. Homéliaire de Beaune, n° 91, R. Étaix, dans Revue des études augustiniennes, 25, 1979, p. 119).
    F. 116v-117v : Incipit passio sanctorum Iohannis et Pauli qui passi sunt Roma sub Iuliano impiissimo imperatore VI Kal. Iulii, inc. « Rome Iohannis et Pauli fratrum quorum… », expl. « … horum passio martyrum… » (P.L. 123, 292-293 ; éd. J. Dubois et G. Renaud, Paris, 1984, 204-206 ; cf. Ado, Martyrologium, VI Kal. Iulii).
    F. 117v-118r : Actus vel vita sive passio beati Petri apostoli apostolorum principis feliciter incipit a Lino episcopo Romano conscripta, inc. « Licet plurima narret de apostolicis signis… », expl. « … Petro sumamus exordium. Explicit praephatio » (BHL 6663).
    F. 118r-125v : Incipit textus de virtutibus sancti Petri apostoli, inc. « Igitur post corporeum dominice nativitatis… », expl. « … veneratione celebratur in pace » incomplet par suite de la perte de 4 ff. après le f. 122 ; le texte s’arrête à « manifeste bonus est [quod autem] » et reprend à « [Petrus] in his operibus habebatur » (BHL 6663 ; J.-A. Fabricius, Codex apocryphus Novi Testamenti, Hamburgi, 1703, l. I, §§ 1-10 et 16-20, p. 402-420, lig. 7 et p. 432, lig. 2-p. 441 ; Stegmüller, Rep. biblicum, 192 I ; sur l’attribution au Pseudo-Abdias, cf. CCSA, II, 751).
    F. 125v-129r : Incipit passio sancti Pauli apostoli qui passus est Roma sub Nerone impio III Kal. Iulii, inc. « Fuit vir quidam de tribu Benjamin… », expl. « … Cuius corpus a christianis viris… Acta sunt haec circa sanctos Dei Petrum et Paulum apostolos sub die tercio Kal. Iulias… » (BHL 6574-6575 ; J.-A. Fabricius, Codex apocryphus Novi Testamenti, Hamburgi, 1703, l. II, §§ 1-8] fin différente ; Stegmüller, Rep. biblicum, 192 II ; CCSA, II, 751).
    F. 129r-134r : Incipit passio sancti Iacobi apostoli fratris Iohannis evangeliste, inc. « Iacobus frater beati Iohannis evangelistae… », expl. « …perrexit ad Dominum, cui est honor… » (BHL 4057).
    F. 134r-140v : Incipit vita vel actus sancti Eusebii Vercellensis episcopi cuius festivitas caelebratur primo die Kalendas Augusti, inc. « Quae Deo auctore in hoc nostro opere conscripta sunt… », expl. « …Celebratur autem festivitas ejus Kalendarum Augustarum » (BHL 3748 ; texte incomplet par suite de la perte d’un f. après le f. 139 ; cf. F. Ughelli, Italia sacra, Venetiis, IV, 1719, p. 749-753 C, lig. 14 et p. 760 C, lig. 5-p. 761).
    F. 140v-145v : Revelatio corporis martiris beati Stephani, Luciano presbitero ostensa, inc. « Lucianus misericordia indigens… », expl. « …et tamquam presentem diligite, regnante Christo… » (BHL 7856, versio b, des. α ; divisé en marge en 9 leçons ; c’est le ms. 13b, version B, de A. Vanderlinden, dans Revue des études byzantines, 4, 1946, p. 184 et 190-216 ; CPL 575).
    F. 145v-147r : [Passio sancti Sixti II papae], inc. « Romae via Appia in cymiterio Calisti natalis sancti Syxti… », expl. « … suo nominis quiescunt » (Ado, Martyrologium, VIII Idus Augusti, P.L. 123, 318-320 ; éd. J. Dubois et G. Renaud, Paris, 1984, 250-254, recensio Ia).
    F. 147v-150r : [Passio s. Laurentii martyris Romae], inc. « Natalis sancti Laurentii archidiachoni et martyris sub Decio. Cui beatus Sixtus… », expl. « … post tercium diem sancti Sixti episcopi » (BHL 4762 ; Ado, Martyrologium, IV Idus Augusti ; P.L. 123, 322-325 ; éd. Dubois et Renaud, 258-264, recensio Ia).
    F. 150r-152r : Natalis sancti Tiburtii martyris III Idus Augusti, inc. « Rome inter duos [sic] lauros… », expl. « … a quodam parente sepultus est III Idus Augusti » (Ado, Martyrologium, III Idus Augusti ; P.L. 123, 325-327 ; éd. Dubois et Renaud, 265-268).
    F. 152r-153v : Natalis sancti Ypoliti martyris, Idibus Augusti, inc. « Rome sancti Ypoliti martyris sub Decio imperatore Valeriano prefecto… », expl. « … scripsit Prudentius poeta » (Ado, Martyrologium, Idibus Augusti ; P.L. 123, 329-331 ; éd. Dubois et Renaud, 270-273, recensio Ia).
    F. 153v-155r : Incipit sermo sancti Hieronmi [sic] presbiteri de Assumptione sanctae Mariae, inc. « Cum aliquid, dilectissimi, in amore Creatoris… », expl. « … nos mereamur eius precibus adiuvari, ipso adiuvante… » (apocryphe de saint Ildefonse, Sermo 4, P.L. 96, 258-259).
    F. 155r-156v : Item alia homelia, inc. « Creator omnium et auctor vite… », expl. « … cum quo regnaturi sunt omnes… » (apocryphe de saint Ildefonse, Sermo 12 ; P.L. 96, 279-280).
    F. 156v-162v : Vita beati Donati presbiteri que celebratur XIIII Kal. Septembris, inc. « Venerabilium virorum gesta… », expl. « … demonstrant vivere Christo » (BHL 2310 ; texte divisé en marge en neuf leçons ; il s’agit de saint Donat, ermite dans la montagne de Lure près de Sisteron, Alpes-de-Haute-Provence ; éd. d’après ce ms., dans Catalogus codicum hagiographicorum latinorum I, 309-315 ; cf. F. Dolbeau, dans Revue d'histoire des textes, 9, 1979, 193).
    F. 163r-166v : Passio sancti Bartolomei apostoli, inc. « Scimus, sanctissimi cives, non vos latere Indias tres… », expl. « … qui ad redemptionem nostram, unigenitum tuum filium… » (BHL 1002 ß ; texte incomplet par suite d’une lacune matérielle ; Fabricius, op. cit ., II, l. VIII, §§ 1-7, p. 669-682, avec variantes Stegmüller, Rep. biblicum, n° 192, et n° 207 1, incomplet de la fin ; sur l'attribution au Pseudo-Abdias, cf. CCSA, II, 751).
    F. 167r-168v : [Passio s. Genesii Arelatensis], inc. « …[exciperet]. Accidit etiam ut eodem in milicia constituto… », expl. « … composuit patrocinetur orare ut sit nomen… » (apocryphe de saint Paulin de Nole, incomplet du début par suite d’une lacune matérielle ; BHL 3304 ; P.L. 61, 419-420 ; CSEL 229, 426-428, §§ 2-6, avec variantes ; CPL 509, incomplet du début).
    F. 168v-169v : De virtutibus et miraculis sancti Genesii Arelatensis martiris, inc. « Hic Martir Genesius cesione cervicis agonem pro Christi nomine… », expl. « … escendi aut ab his iterum [sum resumpta…] » (BHL 3308-3310 ; Gregorius Turonesis, In Gloria martyrum, de sancto Genesio, incomplet de la fin par suite d’une lacune matérielle ; P.L. 71, 766-768 ; éd. W. Arndt et B. Krusch, dans MGH, SS. rer. mer., I/2, Hannoverae, 1885, 533-535, c. 67-69).
    F. 170r-v : cf. infra après le f. 198.
    F. 171r-173r : In dedicatione beati archangeli Michaelis, inc. « In monte Gargano venerabilis memoria beati archangeli Michahelis tota urbe veneranda… », expl. « … hereditatem capiunt salutis in Christo Iesu Domino nostro » (BHL 5948 ; Mombritius, Sanctuarium, I, 389-391, avec variante d’incipit).
    F. 173r-178v : Incipit vita sancti Hieronimi presbiteri hortodoxi quae caelaebratur pridiae kalendas Octobris, inc. « Hieronimus noster in oppido Stridonis… », expl. « …implevit annis LXXXVIII et mensibus sex. Dormivit in Domino II kal. Octobris » (BHL 3869 ; apocryphe de Gennadius ; CPL 623).
    F. 178v-180v : Passio beati Dyonisii martyris, inc. « Sanctus Dyonisius qui tradente… », expl. « … gratiam repromisit, cui est honor… » (BHL 2171, sans les prologues ; apocryphe de Venance Fortunat ; CPL 1051).
    F. 180v-186r : Incipit vita beati Lucae evangelistae, inc. « Beatus Lucas evangelista nobili argolicorum… », expl. « …commercio saluti restaurabant, auxiliante Domino… » (BHL 4976 ; éd. partielle d’après ce ms. dans Catalogus codicum hagiographicorum latinorum I, 315).
    F. 186r-194v : Incipit passio beatissimi martiris Teodoreti, inc. « Attestante evangelica veritate et familiariter… », expl. « …participes fierent regni celorum, per Iesum… » (BHL 8076 ; éd. d’après ce ms. dans Catalogus codicum hagiographicorum latinorum I, p. 316-326).
    F. 194v-198v : Incipit passio sanctorum apostolorum Symonis et Iudae, inc. « Simon itaque Chananeus et Iudas Zelotes… », expl. « … tribus commorati sunt [in quo]… » (BHL 7750 ; Abdias, Virtutes Simonis et Iudae Thaddaei, incomplet de la fin par suite de la perte d’un f. ; le texte s’arrête par suite de la perte de 4 ff. entre les ff. 196 et 197 à « dicunt ei apostoli dis[ciplina...] » et reprend à « [...gessistis] illi autem irati... », cf. Mombritius, Sanctuarium, II, p. 534-535, lig. 32 et p. 537, lig. 29 - p. 538, lig. 39 ; Stegmüller, Rep. biblicum, n° 192, VI ; pour l’attribution à Abdias, cf. CCSA, II, 751).
    F. 170r-v : [Inventio sancti Quintini, martyris Viromandensis], inc. « …[praefata] mulier figens genua in terra… », expl. « …recipiunt pristinam sanitatem regnante… » (BHL 7000 ; incomplet du début par suite d’une lacune matérielle ; Mombritius, Sanctuarium, II, p. 428, lig. 12-41).
    F. 170v : Missa in honore s. Quintini (texte incomplet de la fin par suite d'une lacune matérielle ; saint Quentin étant fêté le 31 octobre, il faut placer le f. 170r-v à cet endroit).
    F. 199r-203r : Incipiunt homelie de natale omnium sanctorum, inc. « Legimus in ecclesiasticis historiis quod sanctus Bonefacius… », expl. « …laborare per tormenta non cessaverunt » (J.E. Cross, dans Traditio, 33, 1977, p. 105-119, lig. 1-60, 165-181 et 61-149 ; cf. pour les auteurs possibles, ibid., p. 127-128).
    F. 203r-205v : Item homelia in honore omnium sanctorum, inc. « Hodie, dilectissimi, Omnium Sanctorum sub una sollempnitatis laeticia… », expl. « … fortitudo laudatur. [Sed et…] » (apocryphe de Bède incomplet de la fin par suite d'une lacune matérielle ; P.L. 94, 450-452 ; figure aussi parmi les apocryphes de saint Augustin, s. app. 209, P.L. 39, 2135-2137 ; CPL 1369).
    F. 206r-213v : Incipit vita sancti ac beatissimi Martini episcopi et confessoris Christi, inc. « Beatissimus igitur Martinus Sabarie [sic] Pannoniarum oppido oriundus fuit… », expl. « … mercede conductum ut veiculo [ligna…] » (BHL 5610 ; Sulpicius Severus, incomplet de la fin par suite d’une lacune matérielle ; P.L. 20, 161-172 ; J. Fontaine, dans Sources chrétiennes, n° 133, p. 254-298, c. 2-21 ; CPL 475).
    F. 214r-219r : Incipit passio sancti Romani monachi, inc. « Asclepiades praefectus cum Anthiochia in ecclesia… », expl. « … Diocletiano imperatores [sic], petentes Dominum misericordiam… » (BHL 7298 et 7301 ; Mombritius, Sanctuarium, II, 446-450, fin différente ; mss. Latin 3820, f. 180r-v et 13761, f. 60r-v).
    F. 219r-228r : Gesta vel passio beatae Ceciliae virginis, inc. « Humanas laudes et mortalium infulas… », expl. « In qua beneficia Domini exuberant… » (BHL 1495 ; incomplet du milieu par suite de la perte de 4 ff. après le f. 223 ; le texte s’arrête à « cepit clamare dicens [non mihi] » et reprend à « [homi]nis atque stupratoris » ; cf. Mombritius, Sanctuarium, I, p. 332-335, lig. 28 et p. 338, lig. 21-p. 341 ; CPL 2171).
    F. 228r-232v : Incipit passio sancti ac beatissimi Clementis episcopi et martiris Christi, inc. « Tertius martiris Christi… », expl. « …infirmi salvantur. Et est tibi laus… » (BHL 1848 ; CPL 2177).
    F. 232v-233v : Incipit prologus Dinamii patricii ad Romanum papam in vita beati Maximi Regensis civitatis episcopi, inc. « Domno beatissimo in Christo… », expl. « …sancte ac beatissime papa » ; f. 233v-242v : Vita vel actus sancti ac beatissimi Maximi urbis Regensis episcopi et confessoris Christi cuius est [festi]vitas [c]elebrata [V] Kalendas [Decem]bris, inc. « Beatissimi Maximi Regensis… », expl. « …ut fulgeamus lumine karitatis, quod ipse… » (BHL 5853 ; P.L. 80, 31-40 avec variantes ; ms. A de S. Gennaro, Dinamii Vita s. Maximi ep. Reiensis, Catania, 1966, p. 65-127).
    F. 242v-249v : Incipit passio sancti Andreae apostoli, inc. « Passionem sancti Andreae quam oculis nostris… », expl. « … sed debere deponi de cruce quia jam [secunda…] » (BHL 428 ; Mombritius, Sanctuarium, I, 104-107, lig. 11 ; Stegmüller, Rep. biblicum, I, n° 199,6).

    Physical Description:

    France (Sud-Est)

    Écriture minuscule caroline de plusieurs mains.
    Décoration française méridionale à rapprocher d'un groupe de manuscrits apparentés au Lectionnaire de Montmajour (Bouches-du-Rhône) : Latin 889, 2220, 2385, 3226, 3777, 3880, 5295, 7210. Initiales ornées à la plume rehaussées de couleur rouge orangé ou rouge orangé et vert à décor végétal de palmettes et d’entrelacs : f. 1r Primo (13 lignes) ; f. 62v In (10 lignes) ; f. 84r Insignis (13 lignes) ; f. 113r Sancti (9 lignes) ; f. 117v Licet 7 lignes) ; f. 125v Fuit (13 lignes) ; f. 134r Quae 8 lignes) ; f. 206r Beatissimus (12 lignes) ; parfois les palmettes et les entrelacs sont agrementés par des terminaisons à tête animale : f. 34r In (7 lignes) ; f. 147v Natalis (7 lignes) ; f. 153v Cum (5 lignes) ; f. 155r Creator (4 lignes) ; f. 171r In (12 lignes).
    Titres en capitales ou en capitales mêlées d’onciales, rehaussées de rouge ou de rouge et vert (f. 113r) ou rubriquées.
    Divisions en marge en neuf leçons pour les principales fêtes. Aux f. 155 et 168, note du XVe-XVIe siècle.

    Parchemin.
    249 ff., précédés et suivis d’une garde en parchemin.
    355 × 210/235 mm (justif. 265/280 × 165/200 mm).

    33 cahiers s’ouvrant sur le côté poil, tous quaternions sauf les cahiers 16 (f. 121-124, un quaternion manquant des deux bifeuillets centraux), 18 (f. 131-139, un quaternion manquant du dernier feuillet), 22 (f. 164-169, un quaternion manquant du bifeuillet central), 26 (f. 195-198, un quaternion manquant des deux bifeuillets centraux), et 30 (f. 222-225, un quaternion manquant des deux bifeuillets centraux) ; le f. 170, isolé, doit être replacé entre les f. 198 et 199. Il manque un ou plusieurs cahiers avant le f. 1 et après les f. 80, 104, 112, 198, 205, 213 et 249. Quelques signets de parchemin.
    Réglure à la pointe sèche sur deux bifeuillets à la fois, avec incision primaire sur le côté poil et secondaire sur le côté chair, Rand « 2 old style » (Muzerelle 1-1/0/2-2/J) ; 24 longues lignes.

    Reliure du XVIIIe siècle sur ais de carton en maroquin rouge aux armes royales. Dos au chiffre royal, avec titre en lettres dorées : « DIVERSAE HOMILIAE ».
    Aux f. 1r et 249v, estampille de la « Bibliotheca Regia » identique au modèle Josserand-Bruno n° 5 (avant 1735).

    Custodial History:

    La décoration et la présence des vies de saint Trophime (f. 62v-69r), de saint Genès d'Arles (f. 167r-169v) et de saint Maxime de Riez (f. 232v-242v) permettent de situer ce manuscrit dans le Sud-Est de la France. La présence d’une vie très rare de saint Donat (f. 156v-162v), ermite au VIe siècle dans la montagne de Lure près de Sisteron (Alpes-de-Haute-Provence), divisée en marge en neuf leçons par une main contemporaine, permet de supposer que ce manuscrit provient d’un établissement séculier de Sisteron. Il pourrait s’agir d’une ancienne église Saint-Étienne de Sisteron, car la fête de saint Étienne (f. 29v-34r) et la Revelatio corporis sancti Stephani (f. 140v-145v) sont également divisées en neuf leçons comme les grandes fêtes ; cf. F. Dolbeau, dans Revue d'histoire des textes, 9, 1979, p. 193 ; N. Didier, Les Églises de Sisteron et de Forcalquier du XIe siècle à la Révolution, Paris, 1954, p. 198, n. 1. Le volume a fait partie de la Bibliothèque de Jean-Baptiste Colbert (cf. cote au f. 1r, « Cod. Colb. 2980 ») et entra dans la Bibliothèque Royale en 1732, avec d’autres manuscrits colbertins (cf. au f. 1r, cote ancienne « Regius 3860.5 »).


Place
Rights
  • Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits
  • Mécénat : Ce manuscrit a été numérisé dans le cadre de « France-Angleterre, 700-1200 : manuscrits médiévaux de la Bibliothèque nationale de France et de la British Library, un programme de la Fondation Polonsky ».
License
Digitisation
Manifest URL
Related
Biblissima portal
Library logo