Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 9387

Go to viewer chevron_right
Source
Gallica (Bibliothèque nationale de France)
Library
Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
Shelfmark
  • Latin 9387
Biblissima authority file
Date
  • IXe s. (2nde moitié)
Language
  • Latin
Title
  • Evangelia quattuor [Evangiles dits de Saint-Denis].
Agent
  • Preferred form
    • Saint-Denis. Abbaye Saint-Denis
    Role
    • Former owner
    Original form
    • Abbaye de Saint-Denis
    Other form
    • Abbaye Saint-Denis (Saint-Denis, Seine-Saint-Denis ; 04.. ?-1607)
    • Saint-Denys (Abbaye de)
    • Saint-Denis
    • Saint-Denis-en-France
    • Abbaye de Saint-Denis
    • Abbaye de Saint-Denys
    • Abbaye de Saint-Denis (Saint-Denis)
    • Abbey of Saint-Denis (Saint-Denis)
    • Abdij van Saint-Denis (Saint-Denis)
    • Abbaye royale de Saint-Denis-en-France (Saint Denis). Bibliothèque
    • Abbaye de Saint-Denis (Saint-Denis, Seine-Saint-Denis ; 1607-1633). Bibliothèque
    • Abbaye royale de Saint-Denis-en-France (Saint-Denis, Seine-St-Denis). Bibliothèque
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
Description
  • Contents:

    f. 1r-250r. Evangelia quattuor. Texte de la Vulgate, avec prologues, préfaces et sommaires ; en marge des Évangiles, numérotation des chapitres des sommaires à l'encre rouge et indication des concordances évangéliques à l'encre d'argent et rouge (renvois aux Canons d'Eusèbe, voir Nestle-Aland p. 36*).

    f. 1r-2v. Prologus ex commentario Hieronymi in Matth. [prologue tiré du commentaire sur Matthieu de Jérôme] : « Incipit prologus quattuor evangeliorum. Plures fuisse qui euangelia scripserunt (…) vivis canendis. Explicit prologus quattuor evangeliorum » (Stegmüller, I, n° 596 et VIII, n° 573,1 ; éd. Vgww, p. 11-14).
    f. 2v-3v. EUSEBIUS, Epistula ad Carpianum [lettre d'Eusèbe à Carpien] : « Incipit epistola Eusebii ad Amoni [sic]. Ammonius quidem Alexandrinus (…) similia dixisse repperies. ». (Stegmüller, I, n° 581, prol. Mat. ; éd. Vgww, p. 6-7). f. 3v-5r. HIERONYMUS, Epistula ad Damasum [lettre de Jérôme au pape Damase] : « Incipit aepistola Hieronimi praesbiteri. Beatissimo papae Damaso Hieronimus. Novum opus facere me cogis (…) vel vicina dixerunt. Opto ut in Christo valeas et memineris mei papa beatissime » (Stegmüller, I, n° 595 ; éd. Vgww, p. 1-4).
    f. 5r-5v. Monitum anonymum [lettre du Pseudo-Jérôme au pape Damase] : « Item apistola [sic] beati Hieronimi ad Damasum Papam. Sciendum etiam ne quis ignarum (…) quod solum est.Opto ut in Christo valeas et memineris mei beatissime papa » (Stegmüller, I, n° 601, prol. Mat. ; éd. Vgww, p. 5).

    f. 5v-6r. Praefatio Matthei (prologus monarchianus) [préface sur Matthieu] : « Incipit argumentum secundum Mattheum. Mattheus ex Iudaea sicut in ordine (…) quaerentibus non tacere. Explicit argumentum in Mattheum » (Stegmüller, I, n° 590 ; éd. Vgww, p. 15-17).
    f. 6r-8v. Capitula in evangelium secundum Mattheum [sommaire de l'Evangile selon Matthieu; sans numérotation] : « Incipit breviarium eiusdem. Nativitas Christi magicum (…)et doctrina eius de baptismo [vix legitur]. Explicit breviarium » (De Bruyne, 1914, p. 270-280, type B).
    f. 9r-17v. Canones Eusebii [Canons d'Eusèbe en 16 tables ; suite à un remontage fautif de ce cahier, l'ordre des tables est perturbé; la première table se trouve au f. 15] : (éd. Vgww, p. 7-10).
    f. 18r-84v. Evangelium secundum Mattheum [Evangile selon saint Matthieu] : « Incipit evangelium secundum Mattheum. Liber generationis Iesu Christi filii David (…) usque ad consummationem saeculi. ».

    f. 84v. Praefatio Marci (prologus monarchianus) [préface sur Marc lacunaire de la fin ] : « Incipit prologus. Marcus evangelista Dei et Petri (…) cui initium carnis in domino [… » (Stegmüller, I, n° 607 ; éd. Vgww, p. 171-173).
    f. 85r. Capitula in evangelium secundum Marcum [sommaire de l'Evangile selon Marc manque le début; sans numérotation] : « … ] infantes a benedictiones (…) et ascensio eius in caelis. Expliciunt capitula ».(De Bruyne, 1914, p. 282-286, type A).
    f. 85v-122v. Evangelium secundum Marcum [Evangile selon saint Marc] : « In nomine Dei summi incipit evangelium secundum Marcum. Initium evangelii Iesu Christi (…) confirmante sequentibus signis. Explicit evangelium secundum Marcum ».

    f. 122v-123v. Praefatio Lucae (prologus monarchianus) [préface sur Luc] : « Incipit prologus evangelii in Luca. Lucas Syrus Antiocensis (…)quam fastidientibus prodesse. Explicit prologus argumenti »(Stegmüller, I, n° 620 ; éd. Vgww, p. 269-271).
    f. 123v-127r. Capitula in evangelium secundum Lucam [sommaire de l'Evangile selon Luc avec numérotation] : « Incipiunt capitula in Luca. I. Zacharias viso angelo (…)laudantes Deum in templo. Amen. Expliciunt capitula ».(De Bruyne, 1914, p. 288-300, type A).
    f. 127v-200r. Evangelium secundum Lucam [Evangile selon saint Luc] : « In nomine Dei summi incipit evangelium secundum Lucam. Quoniam quidem multi conati sunt (…) et benedicentes Deum. Amen. Explicit evangelium secundum Lucam ».
    f. 153r-160v. Péricopes évangéliques et apostoliques en grec des principales fêtes, dont celle de St-Denis [ajout fait à Saint-Denis à la fin du XIIIe s. (c. 1280); parch. pourpré et minuscules grecques à l'encre d'or; le texte s'achève sur un paragraphe en minuscule cursive] : « In natali domini epistola. Προσ δ᾽υρεοισ (…) εἶπεν ὑμῖν.»
    f. 161r-v. [même main que le f. 17r]: « Zyrios uie thymon [Κυριος υιε θυμον …] (…) autos pio».[Annotation musicale ekphonétique proches de la notation neumatique byzantine]

    f. 200r-v. Praefatio Iohannis (prologus monarchianus) [préface sur Jean] : « Incipit breviarius evangeli secundum Iohannum. Hic est Iohannes evangelista (…)et Deo magisterii doctrina servetur. Explicit argumentum. Amen »(Stegmüller, I, n° 624 ; éd. Vgww, p. 485-487).
    f. 200v-201v. Capitula in evangelium secundum Iohannem [sommaire de l'Evangile selon Jean avec numérotation] : « Incipit breviarius evangelii secundum Iohannem. I. Pharisaeorum levitae (…)et resurrectio eius. Expliciunt capitula in Iohanne »(De Bruyne, 1914, p. 302-310, type B).
    f. 202v-250r. Evangelium secundum Iohannem [Evangile selon saint Jean] : « Incipit evangelium secundum Iohannem. In principio erat verbum (…) eos qui scribendi sunt libros. Explicit evangelium secundum Iohannem ».

    Physical Description:

    Nord ou Nord-Est de la France.
    Minuscule caroline sur parchemin pourpré ; encre d'argent et or. Début des textes en onciales. — Pages de titres en capitales dans des cadres ornementaux (f. 85v, 127v et 202v).
    Tables des canons décoratives (9r-16v); grandes initiales (18r, 86r, 128r, 203r) rehaussées d'entrelacs et de motifs végétaux et géométriques. La décoration est réalisée à l'aide d'or, d'argent et de couleurs variées (pourpre, rouge, jaune, vert, bleu, blanc) et apparaît très influencée par un modèle de l'école de la cour de Charlemagne (cf. Crivello, 2009).
    Parch., 250 f. à longues lignes, 280 x 200 mm (just. 200 x 130/140 mm).

    Reliure de maroquin rouge sur laquelle ont été fixés deux plats d'orfèvrerie: au plat supérieur, plaque en cuivre doré, ciselé et gravé représentant les saints Luc et Jean debout sous une arcade (Paris, 2nde moitié du XIIIe s.); au plat inférieur, plaque d'ivoire d'éléphant représentant le Christ debout sous une arcade (école de la cour de Charlemagne, 2nde décennie du IXe s.), insérée dans une bordure d'orfèvrerie du XIIIe ou du XIVe s. (voir Goupil – Laffitte, 1991, pl. 27 et 38.); tranches marbrées bleues et rouges.

    Estampille à l’encre noire « BIBL S DION IN FRANCIA» (f. 1r) et estampille de la Bibliothèque nationale (1792-1802), modèle identique à Josserand-Bruno, p. 277, n° 17.

    Custodial History:

    Selon une légende, le ms. aurait été offert à l’abbaye de Saint-Denis par Charles le Chauve (cf. Nebbiai-Dalla Guarda, 1999, p. 358), mais aucune preuve ne permet de le confirmer. Jusqu'au XIIIe siècle, son histoire demeure inconnue. Dans la seconde moitié du XIIIe siècle, la présence du manuscrit est attestée à Saint-Denis où il a reçu des additions en grec (cf. infra). Il est également décrit en 1783 dans le catalogue du trésor de l'abbaye (Trésor de l'abbaye de Saint-Denys en France [...], 1783) à la page 11: "Un manuscrit qui a plus de mille ans, lequel contient les quatre Evangélistes; les lettres sont d'or & d'argent sur du velin pourpré".

    De Saint-Denis, le ms. est passé à la Bibliothèque nationale le 30 septembre 1791 (cf. B. n. F., département des Manuscrits, Archives Ancien Régime 66, registre des acquisitions du département des Manuscrits 1760-1792, f. 266 « S. Denis. Ms. sur velin pourpré, en caractères d’or et d’argent contenant les 4 Evangiles»).


Place
  • Preferred form
    • France, Northern (?)
    Original form
    • Nord de la France (?)
    Other form
    • Nord de la France
    • Nord de la France (?) (Fichier Avril)
    • France (Nord).
    • France (Nord)
    • France (Nord) (?)
    • France (nord)
    • France (Nord : voir Faral, Bastin, Œuvres complètes de Rutebeuf, p. 26-27).
    • France (Nord de la France ?)
    • Nordfrankreich
    • Northern France
    • França (nord)
    • Francia (norte)
    • Frankrijk (noorden)
    • Laon
    • France (nord : Laon ?)
    • França (nord: Laon?)
    • Nordfrankreich (Laon?)
    • Northern France (Laon?)
    • Francia (norte: Laon?)
    • Northern France (Paris?)
    • France, North, Chelles (nunnery) or Jouarre (nunnery) (?)
    • France, North
    • Northern France
    • Northern France
    • Northern France, Paris (?)
    • [Nordfrankreich]
    • Oberitalien und Nordfrankreich
    • Noord-Frankrijk (?)
    • Noord-Frankrijk
    • Nordfrankreich (Teil 2]
    • II./III. Nordfrankreich
    • Nordfrankreich (I)
    • [Noord-Frankrijk]
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
  • Preferred form
    • France, Northeastern (?)
    Original form
    • Nord-Est de la France (?)
    Other form
    • France (Nord-Est) (?)
    • France (Nord-Est ?)
    • France (Nord-Est)
    • Nordostfrankreich
    • Northeastern France
    • França (nord-est)
    • Francia (nordeste)
    • Frankrijk (noordoosten)
    • France, North-eastern
    • North-eastern France
    • Noordoost-Frankrijk
    • Noordoost-Frankrijk?
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
Rights
  • Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits
License
Digitisation
Manifest URL
Related
Biblissima portal
Library logo