Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 1697

Go to viewer chevron_right
Source
Gallica (Bibliothèque nationale de France)
Library
Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
Shelfmark
  • Latin 1697
Biblissima authority file
Date
  • XIIe siècle (vers 1160-1170?)
Language
  • Latin
Title
  • Hilarius Pictavensis
Agent
  • Preferred form
    • Hilaire (saint, 0315?-0367?)
    Role
    • Author
    Original form
    • Hilarius (saint ; 0315?-0367?)
    • Hilarius Pictavensis
    Other form
    • S. Hilarius Pictavensis
    • HILARIUS PICTAVENSIS (s.)
    • Hilarius Pictaviensis
    • Saint Hilaire
    • Hilarius
    • S. HILARIUS PICTAVENSIS
    • S. Hilarius
    • HILARIUS PICTAVENSIS ep. (s.)
    • Hilaire (saint ; 0315?-0367?)
    • S. Hilarius Pictaviensis
    • Sancti Hilarii, Pictaviensis Episcopi
    • HILARIUS PICTAVIENSIS ep. (s.)
    • Hylarius [Pictaviensis]
    • Hilaire saint 0315?-0367?
    • Hilari, de Poitiers, sant, ca. 315-ca. 367
    • Hilario de Poitiers, Santo
    • Hilarius Pictaviensis 315-367
    • Hilary, Saint, Bishop of Poitiers, d. 367?
    • Author: Hilarius, Pictaviensis
    • Hilary of Poitiers
    • Hilarius <Pictaviensis> (315-367)
    • Hilarius <Pictaviensis>
    • Hilário de Poitiers, Santo, ca 315-367 > , co-autor
    • Hilário de Poitiers, Santo, ca 315-367
    • Hilarius Pictaviensis - gest. 368 - auteur
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
  • Preferred form
    • Abbaye Notre-Dame de Fontenay
    Role
    • Former owner
    Original form
    • Abbaye Notre-Dame de Fontenay
    • Abbaye de Fontenay
    Other form
    • Fontenay (Abbaye de), diocèse d'Autun
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
  • Preferred form
    • Jean-Baptiste Colbert (1619-1683)
    Role
    • Former owner
    Original form
    • Colbert, Jean Baptiste (1619-1683)
    • Colbert
    Other form
    • Colbert, Jean-Baptiste (1619-1683)
    • Jean-Baptiste Colbert
    • Colbert (J.-B.)
    • J.-B. Colbert
    • J.B. Colbert
    • Colbert, Jean-Baptiste
    • Abbaye Saint-Martin-des-Champs
    • Colbert (Jean-Baptiste)
    • Jean Bapstiste Colbert
    • COLBERT, Jean-Baptiste
    • Colbert , Jean Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, Jean Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, Jean-Baptiste (1619-1683)
    • Colbert, J.-B.
    • Jean-Baptiste Colbert,
    • Jean-Baptiste Colbert (1619-1683)
    •  Jean-Baptiste Colbert
    • Jean Bapstiste Colbert (1619-1683)
    • Colbert, Jean Baptiste (1619-1683). Ancien possesseur
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
  • Preferred form
    • Augustin (saint, 0354-0430)
    Role
    • Author
    Original form
    • Augustinus (saint ; 0354-0430)
    • Augustinus Hipponensis
    Other form
    • AUGUSTINUS (S.)
    • Ange Vergèce
    • Nicolas Mourmouris
    • Héphestion
    • Homère
    • Jean Dokeianos
    • Saint Augustin
    • Augustin (saint, 0354-0430)
    • AUGUSTIN, Saint
    • Augustinus
    • AUGUSTINI
    • Augustin (0354-0430 ; saint)
    • Saint Augustin
    • Augustin d'Hippone
    • Augustin (saint ; 0354-0430)
    • S. Augustinus
    • AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.)
    • AUGUSTINUS (s.)
    • AUGUSTINUS
    • Augustin, S.
    • Augustin (sain ; 0354-0430)
    • AUGUSTINUS HIPPONENSIS
    • Augustinus (s.)
    • S. Augustinus Hipponensis
    • Augustinus Hiponnensis
    • Augustin
    • Sancti Augustini
    • Sanctus Augustinus
    • S. Augustinus (?)
    • S. AUGUSTINUS HIPPONENSIS
    • Augustinus episcopus
    • Augustini
    • Sancti Augustini
    • S. Augustin
    • [Augustinus]
    • [AUGUSTINUS]
    • Aurelius Augustinus Hipponensis
    • Augustin (Saint)
    • Augustin saint 0354-0430
    • Agustí, sant, bisbe d'Hipona, 354-430
    • Agustín, Santo, Obispo de Hipona
    • Augustine, Saint, Bishop of Hippo
    • Augustinus, Aurelius, 354-430
    • Augustinus (heilige)
    • Author: Augustinus, Aurelius
    • Translator: Augustinus, Aurelius
    • Augustine
    • Augustine of Hippo
    • Augustine, of Hippo, Saint, 354-430
    • Augustine of Hippo, 354-430, Saint, Bishop of Hippo
    • Augustin (0354-0430 ; saint). Auteur des citations ou des fragments textuels
    • Augustine (attrib.)
    • St Augustine, Bishop of Hippo (354-430)
    • St Augustine, Bishop of Hippo (354-430), author
    • Pseudo Augustine
    • Pseudo Augustine (Quodvultdeus)
    • Pseudo Augustine (Patrick of Dublin)
    • Pseudo Augustine (Jeronimus)
    • St Augustine
    • Augustinus, Aurelius, Hipponensis, 354-430
    • Augustinus, Aurelius, Hipponensis, 354-430 (role)aut
    • Augustin (saint)
    • Augustinus, Aurelius
    • S. Augustin
    • Aurelius Augustinus (354-430)
    • Augustine, Saint, Bishop of Hippo, author,
    • Augustine of Hippo, Saint (354-430)
    • Augustine, of Hippo, Saint (354-430)
    • Augustin d’Hippone (0354-0430) > Docteur de l'Eglise
    • Augustin d’Hippone (0354-0430)
    • Augustin d’Hippone (0354-0430) > Evêque
    • Augustinus, Aurelius (354-430)
    • Agustín, Santo, Obispo de Hipona, 354-430
    • Agostinho, Santo, 354-430
    • Agostinho, Santo, 354-430 > , co-autor
    • Agostinho, Santo, 354-430 > , ant. bibliog.
    • Augustin (05.. ?-0604 ? ; saint)
    • Augustinus - auteur
    • Aurelius Augustinus Hipponensis - 354 - 430 - auteur
    • Aurelius Augustinus Hipponensis - 354 - 430 - oorspronkelijke auteur
    • Saint Augustin d'Hippone
    • see more
    Biblissima portal
    Biblissima authority file
Description
  • Contents:

    D’après A. Rocher (SC 334, 1987, à la p. 149), ce manuscrit appartient à la famille φ² : avec A (=ms. Bruxelles, Bibl. roy. II 2561) et X (= ms. Troyes, Bibl. mun. 242 = Clairvaux F.37). « Ces manuscrits sans originalité sont groupés ici parce qu’il ne s’écartent guère de la branche φ. Ils ont chacun des erreurs individuelles, pas assez significatives pour qu’il y ait lieu d’en parler. Nous n’insisterons pas ».

    F. 1a-111va : [Hilarius Pictavensis, De Trinitate] [mq. anc. f. 80] : (CPL 433 ; P.L. 10, 25-472 ; CCSL 72-72A (P. Smulders, 1979), p. 1-627 [descr. sommaire à la p. 18*]) : « [C]ircumspici[e]nti michi [proprium humane vite] ac religiosum officium quod vel a natura vel a prudentium studiis …-… [f.7vb, lib.2 ; f.13b, lib.3 ; f.18vb, lib.4 ; f.27va, lib.5 ; f.35b, lib.6 ; f.46va, lib.7 ; f. 57a, lib.8 ; f.67a, lib.9] …-… (f.79vb ; éd. P.L. 10, 328b) Si enim omnia per Christum et in Christo et ita per ipsum ut in ipso omnia sunt, id quod neque extra eum, neque per eum // (f.80a ; P.L. 10, 332a) sciens nescit et nesciens scit, nichil aliud quam vel loquendi dispensatio sit vel agendi …-… [f.82va, lib.10 ; f.94b, lib.11 ; f.102vb, lib.12] …-… ad fidem testis est dicens : ‘Pater omnia mea tua sunt et tua mea’ (Joh. 17,10), dominus meus Ihesus Christus manens in te, ex te et apud te, semper Deus qui est benedictus in secula seculorum, amen. Explicit liber XII ».

    F. 111va-125a : Hilarius Pictavensis, De synodis (CPL 434 ; P.L. 10, 479-516) : « Incipit liber beati Hylarii episcopi contra omnes hereses. Dilectissimis et beatissimis fratribus fratribus episcopis, Germanie prime et Germanie secunde et prime Belgice et Belgice secunde, prime et Lugdunensi secunde et provincie Novempopulane et Narbonensi plebi et clericis Tolosanis et provinciarum Britanniarum episcopis, Hylarius servus Christi in Deo domino eternam salutem. Constitutum mecum habebam, fratres carissimi, in tanto silentii tempore …-… in diem revelationis reservet opto fratres. Homousion grecum est interpretatio unius substantie et homoeousion similis substantie, sed per homousion oportet intelligi. Explicit liber sancti Hylarii Pictavensis episcopi de synodis ».

    F. 125a-129vb, 130 : Hilarius Pictavensis, Contra Constantium imperatorem (appendice incompl.) (CPL 461 ; CPPM II, 1017 ; P.L. 10, 577-603a ; SC 334 (A. Rocher, 1987), p. 166-222 [ms. sigle P, descr. sommaire à la p. 121]) : « Incipit liber sancti Hylarii episcopi contra Constantium augustum. Tempus est loquendi, quia jam preteriit tempus tacendi. Christus expectetur quia obti[f.125b]nuit Antichristus …-… [f.129va (l.30)] paterne pietatis rebellem. [appendix :] (P.L. 10, 603a-604a) Pater est ex quo omne quod est consistit. Ipse in Christo …-… quia ingeniti est imago qui genitus est. Tum enim sensu atque verbis // » ; f. 130 (mutilé), l. 6-10, 13-20 : « No[n] / [nosmet]ipsos / [arca]nis dei / filius et / portio[ne] / intellige[re] / [que]ris quo[modo] / sit ego / quero / an det[rimentum] / [car]nem / suce[pit] / [si]ne el[ementorum] / ». La finale apocryphe est signalée au f. 129va par l’indication marginale : « ab hinc usque ad finem ubi dicitur "insolenter in dei rebus ignarus" de II° libro sumpta sunt. R[equire] sub hoc signo  ». Les fragments restants de trois folios arrachés laissent supposer que ceux-ci contenaient Ad Constantium I et II, Exemplum blasphemiae Auxentii, Tractatus adversus arrianum Auxenentium, qui complétaient le corpus normal (cf. SC 334, à la p. 121).

    F. [130v (mutilé)] : [Hilarius Pictavensis, Epistula synodi Sardicensis = Liber I ad Constantium] (CPL 459 ; P.L. 10, 557) : « [A]uguste / [vo]lun/[tate…] Et quoniam / [pate]rne pie/[tatis…] [miseric]ordia / […] sed etiam / [diutiu]s catholi/[ce …] [affi]ciantur / [persecuti]ones et / a fratribus / … »

    contreplat supérieur : Augustinus Hipponensis, De gratia Christi et peccato originali contra Pelagium et Coelestinum (II, 35-38) (CPL 349 ; P.L. 44, 405-406 ; CSEL 42 (C.F. Urba, J. Zycha, 1902), 199-201) « Inex[perta s]unt. I[n de]te[ri]us quippe vitio mutata na[tura] non invenit prime illius pu[ritat]is exemp[lum]. Sed fidelibus loquimur, qui noverunt cred[ere divinis elo]quiis etiam nullis adhibitis experte [veritat]is exemplis. Quomodo enim nunc osten[dam sine ull]is parentibus de pulvere hominem factum eique de suo latere conjugem ? Et tamen quod oculus jam non invenit, fides [c]red[it]. Si ergo et primarum nuptiarum sine libidinis passione tranquillitas …-… Evidenter quippe dum tribuit veniam denotat culpam. Nuptialis autem concubitus quem matrimo[niales]// » ;
    F. Ia-vb : Augustinus Hipponensis, De gratia Christi et peccato originali contra Pelagium et Coelestinum (II, 14-20) (CPL 349 ; P.L. 44, 392-395 ; CSEL 42, 177-181) « [5 premières lignes exponctuées ; l'exponctuation valant pour le tout] : « scripserat et quomodo se dixit eos anathematizare qui si aliquando tenuerunt ? Si autem postea illud opus est …-… certa morte finiatur. Tamen quamdiu ducitur, quoniam momentis omnibus esse // » ;
    contreplat inférieur : Augustinus Hipponensis, De gratia Christi et peccato originali contra Pelagium et Coelestinum (II, 9-12) (CPL 349 ; P.L. 44, 390-391 ; CSEL 42, 172-175) : « optandus magis est jam se ille ad [vestram catho]lice fidei viam ab illo suo errore convertat et cupiat velitque purgari, considerans cotidianam …-… ipsum solum leserit et non genus humanum et quod [infantes] qui nascuntur in eo statu sint in [quo Adam] fuit ante prevaricationem. Quid ergo hic [aliud] episcopi judices intelligere [potuerunt, nisi eum] confiteri quod [peccatum ex Adam in par]vulos [transeat ? Quod ne confitere]tur // ».

    Physical Description:

    Fontenay ( ?)
    Plusieurs mains (encre noire, « e » cédillé, mots accentués, « g » avec barre fermant ou avec trait de fuite). Texte sur deux colonnes. Initiales peintes de même technique que celles des mss. Paris, Bibl. de l’Arsenal, 297 et 586 : technique du style monochrome exploitée de façon polychrome, avec motifs de palmette très classicisantes et de plumes à nervures [ce dernier motif exploité dans le ms. Paris, Bibl. de l’Arsenal 342] (f. 1, initiale C coupée ; f. 7v, S, 100 mm, rouge et bleu à tête zoomorphe ; f. 13 : A bleu, 170 mm, frise grecque dans la hampe, palmette aux feuilles alternativement rouges et bleues avec points de bleus et rouges ; f. 18v, Q rouge et bleu 65 mm, éventails en pétales avec rosace au milieu ; f. 27v : R bleu 120 mm ajouré en escalier et en bosses ; f. 35, N rouge 100 mm ajouré à formes très arrondies, avec palmettes en bas ; f. 46v, S bleu 75 mm, monochrome, motif de plumes ; f. 57a, B rouge 80 mm, ajouré en bosse, dessin en spirale esquissé mais non réalisé, petit coquillages bleus, disque à motif de croix ; f. 67a, T, bleu, vert et rouge, à spirales, 75 mm ; f. 82va, N, 75 mm, rouge avec décors verts, panse à décors bleus, avec tourteaux verts ; palmettes bleues avec points entre les feuilles, assez souple ; f. 94b, N, vert, 145 mm, ajouré en tourteaux, de même structure que ms. Arsenal 586 f. 14v, mais décor d'éventail en rouge et en bleu, avec palmette et descendant ; f. 102vb, L, 185 mm, rouge à motifs bleus ; f. 111v, C, 55 mm, bleu ajouré en bosses et bagué, éventails rouges avec encadrements engrêlés verts.1 intiale réalisée selon une autre technique (f. 125, T, 70x70 mm) : spirale végétales, dessin à la plume -encre brune- avec tripoints et têtes zoomorphes et rehauts verts, sur fond rouge à tripoints blancs avec cadre vert et cadre extérieur bleu [cf. ms. Paris, BnF, lat. 2246 (f. 1)].Initiales de 2 lignes. Rubriques. Relecture : en marge « r ». — Pas de titre courant ; « nota » ; signets aux f. 7, 9, 11, 13, 14, 18, 27, 35, 46, 57, 61, 67, 78, 82, 92, 94.

    17 cahiers de 8 feuillets, dont le cahier 15 (ff. 111-117 avec 112bis), sauf le cahier 1 de 7 ff. (T=7, 1=6, 2=5, 3=|=4), le cahier 11 de 7 ff. (T=86, 80=85, 81=84, 82=|=83) et le cahier 17 (dernier) de 4 ff. (126-128 sur onglet, 129=|=T [portant texte]). — Signatures en chiffres romains au dern. f. des cahiers, avec décor ou tilde en Ω. — Pas de réclame. Foliotation ancienne à la mine de plomb (I- LXXXIX, XC, XCI-XCIX, C-CXXXI : lac. anc. f. 80) ; moderne avec 112bis). Piqûres int. et ext. — Réglure à la mine de plomb ; justification : 330 x 225 mm (f. I : 2 col. de 43 l. ; justification : 360 x 240 mm).

    Parchemin.129 feuillets455 × 335 mm.

    Reliure monastique en peau blanche sur ais de bois, avec traces de fermoirs et de boulons aux 4 coins et au centre des 2 plats : boulons fixés avec 3 clous, fermoirs de 25 mm de largeur (fixés avec 4 clous) ; ais biseautés (12 mm) ; dos anciennement plat à 5 doubles nerfs. Estampilles Josserand-Bruno type 6 : f. 1, 129v.

    Custodial History:

    Ce manuscrit a fait partie des collections de la bibliothèque de l'abbaye de Fontenay. Sur le feuillet de garde I, cote XIII siècle « L« t » à l’encre avec 3 points. Catalogues : B.21 ; C.1
    Il a ensuite appartenu à Colbert, avant d'entrer dans la bibltiothèque royale en 1732.


Place
Rights
  • Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits
License
Digitisation
Manifest URL
Related
Biblissima portal
Library logo